Η Νέες Τεχνολογίες δεν εισβάλουν απλά στην ζωή μας με πολλούς τρόπους, δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον που ο καθένας από μας, αντιλαμβάνεται διαφορετικά και αντιδρά η λειτουργεί διαφορετικα μέσα σ’ αυτό, εξαρτάται από παρά πολλά πράγματα που έχουν σχέση όχι μόνο με την προσωπικότητα του και με το περιβάλλον που προέρχεται η ζει αλλά και με τις προσωπικές και ιδεολογικές προθέσεις, με την ιδιαίτερη ικανότητα του να προσλαμβάνει και να θέλει η όχι να παρέμβει στον κόσμο.
Επιλέγω κάποιον τύπο ατόμων που
1ον το επάγγελμα του και τα ενδιαφέροντα του είναι η καλλιτεχνική παραγωγή
2ον δέχεται ευχάριστα και χωρίς προκαταλήψεις αυτήν την εισβολή και
3ον εχει την περιέργεια να μην παραμείνει θεατής αλλά να γίνει χρήστης.
Σύμφωνα πάντα με την κλασικό ορισμό του καλλιτέχνη αυτά το άτομα κάνουν αυτομάτως δυο πράγματα.
1ον εξερευνούν τα νέα εργαλεία που έχουν στην διάθεση τους έτσι ώστε να μπορέσουν μετά από μια περίοδο πειραματισμών , να τα χρησιμοποιήσουν για να παράγουν έργο που να διεκδικεί κάποια καλλιτεχνική αξία, και
2ον διαπιστώνουν, υπογραμμίζουν η διατυπώνουν τις απόψεις τους για τη ζωή, το θάνατο, τον ερωτά κλπ. μεγάλα η μικρά θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχή της ύπαρξης του, και που ίνα το επικοινωνιακό κομμάτι της τέχνης.
Η χρήση των νέων τεχνολογιών από τους καλλιτέχνες , όπως και να γίνεται, επειδή πέραν ενός σημείου υπερβαίνει τις οδηγίες των εγχειριδίων χρήσης, είναι από μόνη της μια κριτική στην τεχνολογία γιατί συνειδητά η ασυνείδητα προσπαθεί να προσδιορίσει το ανθρώπινο μέτρο χρήσης.
Σήμερα τα πεδία έρευνας είναι πολλά. Το βίντεο αποτελεί πια ένα μικρό κομμάτι και όχι το πιο σημαντικό. Σημαντικό χώρο αρχίζουν να καταλαμβάνουν οι πολυμεσικές εφαρμογές (περιλαμβάνουν βίντεο, φωτογραφία, 2D και 3D, computer animation, flash, κείμενο ,γραφικές εφαρμογές, κλπ.) και μάλιστα οι διαδρασιακές πολυμεσικές εφαρμογές που επιτρέπουν την δημιουργική συμμετοχή του θεατή – χρήστη. Συνδυασμένα μάλιστα με το INTERNET, που δεν είναι μόνο ο μεγαλύτερος και εντυπωσιακότερος εικονικός χώρος, αλλά η δημοκρατική αναρχία που το διέπει, με την έννοια ότι δεν μπορεί να βρεθεί και να επιβληθεί κανένας έλεγχος, του προσδίδει χαραχτήρα κοινωνικής εξέγερσης, αποτελούν ένα εξαιρετικά μεγάλο χώρο έρευνας και πειραματισμού όχι μόνον καλλιτεχνικού.
Παρ’ όλο που οι τεχνολογίες αυτές ακόμα έχουν σημαντικούς περιορισμούς στη χώρα μας (που όμως μειώνονται σταδιακά με τη ολοένα και μεγαλύτερη διάδοση των συνδέσεων μεγάλης ταχύτητας, γνωστών και ως “συνδέσεων ευρείας ζώνης”), δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως αποτελούν τις πρωτογενείς συνιστώσες των μέσων του εγγύς μέλλοντος: των ενοποιημένων πολυμέσων, που χαρακτηρίστηκαν, πολύ εύστοχα, μετά-μέσα (meta-media)[1] που προκύπτουν από την ευρηματική και δημιουργική σύναψη διαφορετικών επικοινωνιακών και εκφραστικών μέσων.
Σταδιακά, αλλά γρήγορα και μάλλον αθόρυβα, έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία ανάπτυξης, αξιοποίησης, εκτεταμένης χρήσης και εκμετάλλευσης αυτών των νέων διαδικτυακών πολυμέσων. Είναι, λοιπόν, χρήσιμο να αναφερθούμε σε τρία από τα πιο σημαντικά εγγενή χαρακτηριστικά τους:
1. Η σημασία τους δεν έγκειται τόσο στην τεχνική ποιοτική αρτιότητα της μετάδοσης[2], αλλά στο γεγονός πως το περιεχόμενό τους είναι προσβάσιμο από οποιονδήποτε διαθέτει μια τερματική συσκευή[3], σε ολόκληρο τον κόσμο. Μπορεί οι εικόνες και ο ήχος να είναι μερικές φορές θολά και η ροή τους διακοπτόμενη, αλλά όταν ο θεατής ζητήσει να τα δει, μεταδίδονται άμεσα και αυτή είναι η μεγάλη τους δύναμη σε σχέση με τα άλλα επικοινωνιακά και εκφραστικά μέσα.
2. Η λειτουργική και διαδρασιακή σύζευξη λόγου, ήχου, κειμένου, εικόνας, video, κλπ. επιτρέπει τη διερεύνηση και την ανάπτυξη νέων, λιγότερο περιοριστικών αφηγηματικών και εκφραστικών προσεγγίσεων.
3. Το χαμηλό κόστος παραγωγής, μετάδοσης και διανομής (σε σύγκριση με τα παραδοσιακά εκφραστικά και επικοινωνιακά μέσα) δίνει νέες δυνατότητες έκφρασης σε ένα ευρύτατο φάσμα δημιουργών.
Ως αποτέλεσμα των χαρακτηριστικών αυτών, έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται πρωτότυπο και σημαντικό περιεχόμενο, αλλά και ν’ αναπτύσσεται η προβληματική για τις μελλοντικές χρήσεις, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων, όπως καλλιτεχνικά, επικοινωνιακά, εκπαιδευτικά, επιχειρηματικά, κλπ.
Υπάρχουν, όμως, και σοβαρά προβλήματα που πρέπει να εξεταστούν και να δοθούν αποτελεσματικές λύσεις. Ανάμεσα σ’ αυτά, το πιο σημαντικό είναι η κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας και η μέθοδος είσπραξης δικαιωμάτων. Και στους τομείς αυτούς αναπτύσσεται έντονη προβληματική και γίνονται σημαντικά βήματα.
Είναι φανερό πως τα διαδικτυακά πολυμέσα συνιστούν μια σημαντική πρόκληση που δεν μπορούμε ν’ αγνοήσουμε. Καθώς η τεχνολογία προχωρεί με άλματα, σύντομα το περιεχόμενο και οι εφαρμογές τους θ’ αποτελέσουν μέρος της καθημερινότητάς μας. Ήδη, εκτός από τον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αναπτύσσεται περιεχόμενο που αφορά τους τομείς των ΜΜΕ, της εκπαίδευσης, της επιχειρηματικής επικοινωνίας, της διαφήμισης, κλπ.
Έτσι, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διερευνηθούν οι δυνατότητες που παρέχει αλλά και τις παγίδες που κρύβει το καινούργιο αυτό πεδίο στον τομέα των εκφραστικών και επικοινωνιακών μέσων.
Οι πειραματισμοί σε καλλιτεχνικό επίπεδο όμως υπαγορεύονται από κάποια πρόθεση που δεν είναι άλλη από αυτό που ο κάθε καλλιτέχνης θέλει να καταθέσει, αυτό που επιλέγει ως στοιχείο επικοινωνίας με το κοινό του. Έτσι επιλέγει προσεκτικά τα αφηγηματικά η αλλά στοιχεία που θα τον βοηθήσουν να αντιμετωπίσει με τον καλύτερο τρόπο τόσο την αισθητική αρτιότητα όσο και την σαφήνεια στο έργο του. Εδώ η λογική δημιουργίας είναι αντίστροφη απ’ ότι στις παραδοσιακές τεχνικές. Αντί να προσπαθεί να γεμίσει ένα άδειο κάδρο , ένα λευκό τελάρο, μια άδεια σκηνή …. με στοιχεία που πρέπει να επινοήσει, (προσθετική λογική), πρέπει να επιλέξει τα στοιχεία του από μεγάλες λίστες προτάσεων που του δίνει η ίδια η τεχνολογία, να τα συνδυάσει έτσι ώστε αφ’ ενός να εξυπηρετούν ένα προσωπικό στυλ και αφ’ έτερου να μην είναι εύκολο να αναπαραχθούν με πανομοιότυπο τρόπο (αφαιρετική λογική.) Αν δεν εχει καθαρές ιδέες περί του τι θέλει να κάνει κινδυνεύει να φτιάξει οδηγό επίδειξης των μηχανήματα η των προγραμμάτων, με την ίδια ευκολία που οι παραδοσιακές τεχνικές θα τον αναδείκνυαν σε μεγάλο όχι απαραίτητα κακό αντιγραφέα.
Παρ’ όλο που η ηλεκτρονική τεχνολογία θυμάται συντριπτικά περισσότερα απ’ ότι μπορούμε να θυμηθούμε εμείς, το στοιχείο της επιλογής είναι το μοναδικό μας πλέον όπλο. Για να μπορέσουμε να το χρησιμοποιήσουμε σωστά πρέπει να βρούμε τρόπο να συνδυάσουμε την μνήμη μας με την εικονική μνήμη, να μην επαναπαυτούμε στο γεγονός ότι η τεχνολογία θυμάται καλύτερα, γρηγορότερα και περισσότερο γιατί θα χάσουμε την έννοια του μοντέλου. Στην βιομηχανική επανάσταση χάναμε την ένια του μοντέλου αποδεχόμενοι την εξειδικεύσει. Σήμερα κινδυνεύουμε να χάσουμε την ένια του μοντέλου επαναπαυμένοι στην εξωτερική προέκταση της μνήμης μας, που όμως είναι μια απλή αποθήκη πληροφοριών, χωρίς ικανότητα συνδυαστική και χωρίς όλες εκείνες τις παράλογες και μη ορθολογικές εκφάνσεις, αποχρώσεις που αποτελούν την ουσιαστική συλλογή των κλειδιών για να ερμηνεύσουμε σωστά την πληροφορία. Η ανθρώπινη μνήμη εμπεριέχει την γνώση, ενώ η ηλεκτρονική μνήμη αγνοεί τι σημαίνει αυτό.
Αίθικη εποχή – ανήθικη η ηθική
Το πείραμα δεν εχει ηθική. Εμπεριέχει το στοιχείο της άγνοιας, αλλιώς δεν θα ήταν πείραμα. Αυτό είναι απελευθερωτικό.
Πρέπει πρώτα να φάμε το μπιφτέκι και μετά να μιλήσουμε για την γεύση του, λέει ο Βολφ βοστελ.
Ηθική υπάρχει στην επανάληψη και εφ’ όσον προηγούμενες προσπάθειες το έχουν αποδείξει.
Ρομποτική, Κλωνοποιηση κλπ. Προσπαθούμε να προσδιορίσουμε πρώτα την ανάγκη και μετά να κάνουμε το πείραμα. Επειδή φοβόμαστε.
Το ανθρώπινο είδος δεν μπορεί να προβλέψει τις συνέπειες των πράξεων του. Λειτουργεί με βάση τις ελλείψεις.
Το μέλλον είναι ταυτόχρονα σκοτεινό και φωτεινό. Στη ζωή μας βασιλεύει το τυχαίο. Σ’ αυτό το παιχνίδι βασιλεύει το τυχαίο. Επειδή όμως οι κανόνες είναι επίσης υπό διερεύνηση μπορεί να μην κερδίσει το εξάρι αλλά το τριάρι η το δυάρι.
Για όσους δεν διακατέχονται από την εμμονή της τάξης και του απόλυτου έλεγχου , διανύουμε μάλλον μια πολύ αισιόδοξη περίοδο.
Υπάρχει πείραμα, έρευνα, ρίσκο, δεν υπάρχει λογοκρισία, απόλυτη ελευθερία έκφρασης και δράσης.
[1] Βλ. Lev Manovich: New Media from Borges to HTML, New Media Reader, MIT Press, 2002
[2] Παρόλο που, σταδιακά, η ποιότητα αυτή βελτιώνεται. Με δίκτυο ικανοποιητικού εύρους ζώνης (π.χ. ADSL), είναι δυνατή η μετάδοση video με ποιότητα VHS.
[3] Συνήθως, η τερματική συσκευή είναι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής. Σε μερικές χώρες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η συσκευή τηλεόρασης (π.χ. WebTV).
Επιλέγω κάποιον τύπο ατόμων που
1ον το επάγγελμα του και τα ενδιαφέροντα του είναι η καλλιτεχνική παραγωγή
2ον δέχεται ευχάριστα και χωρίς προκαταλήψεις αυτήν την εισβολή και
3ον εχει την περιέργεια να μην παραμείνει θεατής αλλά να γίνει χρήστης.
Σύμφωνα πάντα με την κλασικό ορισμό του καλλιτέχνη αυτά το άτομα κάνουν αυτομάτως δυο πράγματα.
1ον εξερευνούν τα νέα εργαλεία που έχουν στην διάθεση τους έτσι ώστε να μπορέσουν μετά από μια περίοδο πειραματισμών , να τα χρησιμοποιήσουν για να παράγουν έργο που να διεκδικεί κάποια καλλιτεχνική αξία, και
2ον διαπιστώνουν, υπογραμμίζουν η διατυπώνουν τις απόψεις τους για τη ζωή, το θάνατο, τον ερωτά κλπ. μεγάλα η μικρά θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχή της ύπαρξης του, και που ίνα το επικοινωνιακό κομμάτι της τέχνης.
Η χρήση των νέων τεχνολογιών από τους καλλιτέχνες , όπως και να γίνεται, επειδή πέραν ενός σημείου υπερβαίνει τις οδηγίες των εγχειριδίων χρήσης, είναι από μόνη της μια κριτική στην τεχνολογία γιατί συνειδητά η ασυνείδητα προσπαθεί να προσδιορίσει το ανθρώπινο μέτρο χρήσης.
Σήμερα τα πεδία έρευνας είναι πολλά. Το βίντεο αποτελεί πια ένα μικρό κομμάτι και όχι το πιο σημαντικό. Σημαντικό χώρο αρχίζουν να καταλαμβάνουν οι πολυμεσικές εφαρμογές (περιλαμβάνουν βίντεο, φωτογραφία, 2D και 3D, computer animation, flash, κείμενο ,γραφικές εφαρμογές, κλπ.) και μάλιστα οι διαδρασιακές πολυμεσικές εφαρμογές που επιτρέπουν την δημιουργική συμμετοχή του θεατή – χρήστη. Συνδυασμένα μάλιστα με το INTERNET, που δεν είναι μόνο ο μεγαλύτερος και εντυπωσιακότερος εικονικός χώρος, αλλά η δημοκρατική αναρχία που το διέπει, με την έννοια ότι δεν μπορεί να βρεθεί και να επιβληθεί κανένας έλεγχος, του προσδίδει χαραχτήρα κοινωνικής εξέγερσης, αποτελούν ένα εξαιρετικά μεγάλο χώρο έρευνας και πειραματισμού όχι μόνον καλλιτεχνικού.
Παρ’ όλο που οι τεχνολογίες αυτές ακόμα έχουν σημαντικούς περιορισμούς στη χώρα μας (που όμως μειώνονται σταδιακά με τη ολοένα και μεγαλύτερη διάδοση των συνδέσεων μεγάλης ταχύτητας, γνωστών και ως “συνδέσεων ευρείας ζώνης”), δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως αποτελούν τις πρωτογενείς συνιστώσες των μέσων του εγγύς μέλλοντος: των ενοποιημένων πολυμέσων, που χαρακτηρίστηκαν, πολύ εύστοχα, μετά-μέσα (meta-media)[1] που προκύπτουν από την ευρηματική και δημιουργική σύναψη διαφορετικών επικοινωνιακών και εκφραστικών μέσων.
Σταδιακά, αλλά γρήγορα και μάλλον αθόρυβα, έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία ανάπτυξης, αξιοποίησης, εκτεταμένης χρήσης και εκμετάλλευσης αυτών των νέων διαδικτυακών πολυμέσων. Είναι, λοιπόν, χρήσιμο να αναφερθούμε σε τρία από τα πιο σημαντικά εγγενή χαρακτηριστικά τους:
1. Η σημασία τους δεν έγκειται τόσο στην τεχνική ποιοτική αρτιότητα της μετάδοσης[2], αλλά στο γεγονός πως το περιεχόμενό τους είναι προσβάσιμο από οποιονδήποτε διαθέτει μια τερματική συσκευή[3], σε ολόκληρο τον κόσμο. Μπορεί οι εικόνες και ο ήχος να είναι μερικές φορές θολά και η ροή τους διακοπτόμενη, αλλά όταν ο θεατής ζητήσει να τα δει, μεταδίδονται άμεσα και αυτή είναι η μεγάλη τους δύναμη σε σχέση με τα άλλα επικοινωνιακά και εκφραστικά μέσα.
2. Η λειτουργική και διαδρασιακή σύζευξη λόγου, ήχου, κειμένου, εικόνας, video, κλπ. επιτρέπει τη διερεύνηση και την ανάπτυξη νέων, λιγότερο περιοριστικών αφηγηματικών και εκφραστικών προσεγγίσεων.
3. Το χαμηλό κόστος παραγωγής, μετάδοσης και διανομής (σε σύγκριση με τα παραδοσιακά εκφραστικά και επικοινωνιακά μέσα) δίνει νέες δυνατότητες έκφρασης σε ένα ευρύτατο φάσμα δημιουργών.
Ως αποτέλεσμα των χαρακτηριστικών αυτών, έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται πρωτότυπο και σημαντικό περιεχόμενο, αλλά και ν’ αναπτύσσεται η προβληματική για τις μελλοντικές χρήσεις, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων, όπως καλλιτεχνικά, επικοινωνιακά, εκπαιδευτικά, επιχειρηματικά, κλπ.
Υπάρχουν, όμως, και σοβαρά προβλήματα που πρέπει να εξεταστούν και να δοθούν αποτελεσματικές λύσεις. Ανάμεσα σ’ αυτά, το πιο σημαντικό είναι η κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας και η μέθοδος είσπραξης δικαιωμάτων. Και στους τομείς αυτούς αναπτύσσεται έντονη προβληματική και γίνονται σημαντικά βήματα.
Είναι φανερό πως τα διαδικτυακά πολυμέσα συνιστούν μια σημαντική πρόκληση που δεν μπορούμε ν’ αγνοήσουμε. Καθώς η τεχνολογία προχωρεί με άλματα, σύντομα το περιεχόμενο και οι εφαρμογές τους θ’ αποτελέσουν μέρος της καθημερινότητάς μας. Ήδη, εκτός από τον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αναπτύσσεται περιεχόμενο που αφορά τους τομείς των ΜΜΕ, της εκπαίδευσης, της επιχειρηματικής επικοινωνίας, της διαφήμισης, κλπ.
Έτσι, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διερευνηθούν οι δυνατότητες που παρέχει αλλά και τις παγίδες που κρύβει το καινούργιο αυτό πεδίο στον τομέα των εκφραστικών και επικοινωνιακών μέσων.
Οι πειραματισμοί σε καλλιτεχνικό επίπεδο όμως υπαγορεύονται από κάποια πρόθεση που δεν είναι άλλη από αυτό που ο κάθε καλλιτέχνης θέλει να καταθέσει, αυτό που επιλέγει ως στοιχείο επικοινωνίας με το κοινό του. Έτσι επιλέγει προσεκτικά τα αφηγηματικά η αλλά στοιχεία που θα τον βοηθήσουν να αντιμετωπίσει με τον καλύτερο τρόπο τόσο την αισθητική αρτιότητα όσο και την σαφήνεια στο έργο του. Εδώ η λογική δημιουργίας είναι αντίστροφη απ’ ότι στις παραδοσιακές τεχνικές. Αντί να προσπαθεί να γεμίσει ένα άδειο κάδρο , ένα λευκό τελάρο, μια άδεια σκηνή …. με στοιχεία που πρέπει να επινοήσει, (προσθετική λογική), πρέπει να επιλέξει τα στοιχεία του από μεγάλες λίστες προτάσεων που του δίνει η ίδια η τεχνολογία, να τα συνδυάσει έτσι ώστε αφ’ ενός να εξυπηρετούν ένα προσωπικό στυλ και αφ’ έτερου να μην είναι εύκολο να αναπαραχθούν με πανομοιότυπο τρόπο (αφαιρετική λογική.) Αν δεν εχει καθαρές ιδέες περί του τι θέλει να κάνει κινδυνεύει να φτιάξει οδηγό επίδειξης των μηχανήματα η των προγραμμάτων, με την ίδια ευκολία που οι παραδοσιακές τεχνικές θα τον αναδείκνυαν σε μεγάλο όχι απαραίτητα κακό αντιγραφέα.
Παρ’ όλο που η ηλεκτρονική τεχνολογία θυμάται συντριπτικά περισσότερα απ’ ότι μπορούμε να θυμηθούμε εμείς, το στοιχείο της επιλογής είναι το μοναδικό μας πλέον όπλο. Για να μπορέσουμε να το χρησιμοποιήσουμε σωστά πρέπει να βρούμε τρόπο να συνδυάσουμε την μνήμη μας με την εικονική μνήμη, να μην επαναπαυτούμε στο γεγονός ότι η τεχνολογία θυμάται καλύτερα, γρηγορότερα και περισσότερο γιατί θα χάσουμε την έννοια του μοντέλου. Στην βιομηχανική επανάσταση χάναμε την ένια του μοντέλου αποδεχόμενοι την εξειδικεύσει. Σήμερα κινδυνεύουμε να χάσουμε την ένια του μοντέλου επαναπαυμένοι στην εξωτερική προέκταση της μνήμης μας, που όμως είναι μια απλή αποθήκη πληροφοριών, χωρίς ικανότητα συνδυαστική και χωρίς όλες εκείνες τις παράλογες και μη ορθολογικές εκφάνσεις, αποχρώσεις που αποτελούν την ουσιαστική συλλογή των κλειδιών για να ερμηνεύσουμε σωστά την πληροφορία. Η ανθρώπινη μνήμη εμπεριέχει την γνώση, ενώ η ηλεκτρονική μνήμη αγνοεί τι σημαίνει αυτό.
Αίθικη εποχή – ανήθικη η ηθική
Το πείραμα δεν εχει ηθική. Εμπεριέχει το στοιχείο της άγνοιας, αλλιώς δεν θα ήταν πείραμα. Αυτό είναι απελευθερωτικό.
Πρέπει πρώτα να φάμε το μπιφτέκι και μετά να μιλήσουμε για την γεύση του, λέει ο Βολφ βοστελ.
Ηθική υπάρχει στην επανάληψη και εφ’ όσον προηγούμενες προσπάθειες το έχουν αποδείξει.
Ρομποτική, Κλωνοποιηση κλπ. Προσπαθούμε να προσδιορίσουμε πρώτα την ανάγκη και μετά να κάνουμε το πείραμα. Επειδή φοβόμαστε.
Το ανθρώπινο είδος δεν μπορεί να προβλέψει τις συνέπειες των πράξεων του. Λειτουργεί με βάση τις ελλείψεις.
Το μέλλον είναι ταυτόχρονα σκοτεινό και φωτεινό. Στη ζωή μας βασιλεύει το τυχαίο. Σ’ αυτό το παιχνίδι βασιλεύει το τυχαίο. Επειδή όμως οι κανόνες είναι επίσης υπό διερεύνηση μπορεί να μην κερδίσει το εξάρι αλλά το τριάρι η το δυάρι.
Για όσους δεν διακατέχονται από την εμμονή της τάξης και του απόλυτου έλεγχου , διανύουμε μάλλον μια πολύ αισιόδοξη περίοδο.
Υπάρχει πείραμα, έρευνα, ρίσκο, δεν υπάρχει λογοκρισία, απόλυτη ελευθερία έκφρασης και δράσης.
[1] Βλ. Lev Manovich: New Media from Borges to HTML, New Media Reader, MIT Press, 2002
[2] Παρόλο που, σταδιακά, η ποιότητα αυτή βελτιώνεται. Με δίκτυο ικανοποιητικού εύρους ζώνης (π.χ. ADSL), είναι δυνατή η μετάδοση video με ποιότητα VHS.
[3] Συνήθως, η τερματική συσκευή είναι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής. Σε μερικές χώρες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η συσκευή τηλεόρασης (π.χ. WebTV).
